Кязим мечиев стихи на балкарском
Обновлено: 22.11.2024
Хапарлада айтыла келгеннге кёре, Бабахан деп бир хан болгъанды. Малыны, мюлкюню, аскерини хыйсабы, саны жокъ эди. Бу къадар байлыгъы бла дунияда бир затдан кереклиси болмаса да, жюреги такъыр эди: аны сабийи болмагъанды. Кеси ёлгенден сора артында, тахтасына ие болуп, къыралына оноу этерча эр киши урлукъ къалмагъанына «отдан кёлек кийип», кёзюне жукъ кёрюнмей эди.
Алтын тахы, къаласы да бар эди,
Баласы жокъ – дуниясы тар эди.
Малы, мюлкю, аскери да кёп эди,
Андан кючлю бир хан болмаз деп эди.
Сормай-ормай, анга къартлыкъ жетеди,
Сабийсизлик кемсиз мудах этеди.
Бала деген татлы ханнга, къулгъа да,
Жан биргелик, жашау умут – тулгъа да.
Баласызны кюню болур къарангы,
Алтын тах да кетермез ол жараны.
Хакимлени усталарын изледи,
Себеплик жокъ, – не этерге билмеди.
Хазыр эди казналарын ачаргъа,
Бала ючюн къыраллыгъын чачаргъа.
Алай бла кёп заманла кетгендиле. Энди Бабахан Аллахдан – къадар, адамдан – мадар болмай, тюнгюле башлагъан эди.
Ханны шахардан тышында уллу айбат терек бахчасы болгъанды. Бахчаны ариулугъу, сейир-тамашалыгъы узакъ жерледе айтылгъанды. Не уллу къайгъысы болгъан да, ол бахчагъа кирсе, къайгъылары – чачыла, жюреги – ачыла эди. Къуу болуп къалгъан Бабахан мында къайгъыларын унутханды, бир кесек айланса, сарайгъа шат болуп къайтханды.
Кюнлени бир кюнюнде хан, сабийсизлиги эсине тюшюп, ёзюрю Бахирни чакъыргъанды да, аны бла бахчагъа атланнганды. Жолда алагъа бир жаланнгач факъыр киши тюбегенди. Хан да, ёзюрю да сейир этип тохтадыла: факъыр киши, садакъа тилемей, былай айтып къычыра эди:
– Манга садакъагъа минг алтын ким берсе да, Аллаху-Тагъала аны жюрегинде не мураты бар эсе да, берликди!
Хан, ёзюрюне къарап, былай айтханды:
– Кёп усталагъа кёп ахча къоратдым, биринден файда болмады. Аллахны жаны ауруп, бу факъырдан бир себеп болур эсе уа! Мен мынга минг алтын берип, тилек этдирейим. Сабийим болса, минг алтын угъай, минг-минг алтын берирме!
Хан, минг алтын берип, факъыргъа тилек этдиргенди.
Ёзюрню да жокъ эд сабий чирчиги,
Жашай эди ол да азабын чегип.
Ол да ачды жарлы ханнга жюрегин,
Жиляй-улуй, жашырмады тилегин.
Айтды: «Бизни халкъдан сыйлы бийибиз,
Сабий бермей, къарангыды юйюбюз.
Сени хазнанг – ёмюрлени хазнасы.
Бизге жетди уллу Аллахны жазасы.
Сен – баласыз, мен – баласыз, – къуу терек,
Энди бизге бу жашауда не керек?!»
Жазыкъ Бахир тёзюм къушун учурду,
Тобукъланып, кёкге къарап къычырды:
– Не ючюн кюйдюк? Аллах, бизни нек тюртдюнг?
Къуру къоюп, отубузну ёчюлтдюнг!
Къулларынга, жан аурутуп, къара сен,
Бала берип, жюреклеге жара сен!
Бала деген жандан татлы зат болур,
Жюреги – жау, кёлю – жарыкъ, шат болур.
Тилек жетсе – буз юсюнде суу къайнар,
Баласы жокъ – бизни кибик, таш чайнар!
Жер къучакълап, Бахир этгенди дууа,
Акъ сакъалын кёзден акъгъан къан жууа.
Экиси да тарыгъыула айтдыла,
Ажым этип, кёкню, жерни сагъайтдыла.
Хан бла ёзюр – бир къыралда антлыла,
Урушлада – керти жолдаш, татлыла.
Тилеклери къабыл болду, эштилди,
Къадар болуп, жюрек къара тешилди.
Ала терек бахчагъа жетип, атладан тюшгендиле. Къарасала, бир терекни тюбюнде юсюнде акъ кийими бла биреу олтуруп тургъанын кёредиле. Аллында да кёп китаплары. Кеси да акъ жабыула юсюнде, къолуна китап алып, олтурады. Къысылгъан кёзлери тереннге кетгендиле, дуниялыкъ бла бир да иши болгъаннга ушамайды.
Хан, аллына келип, салам берди.
– Эй, мискин, кимсе, не адамса? Бу китапларынг да недиле? – деп сорду.
– Жулдузчума! – дегенди акъ кийимли адам. – Китапда жазыулагьа, кёкде жулдузлагъа къарап, адамланы жюреклеринде не болгъанын билеме. Хан: «Мени жюрегимдс бир умутум барды, сен аны билсенг, керти да билгич болгъанынга ийнанырыкъма, – деди.
Билгич, къолунда къаламын ханнга узатып, былай айтды:
– Жюрегингде не болгъанын бу къаламгъа айт, къаламны халына кёре, мен не муратынг болгъанын билирме.
Хан къаламны алды. «Я раббина, я Аллах, мени бир сабийим болмазмы?» – деп, биягъында факъыргъа тюбегендеча, ниет этип, къаламны ёзюрюне берди. Ол да, хан этгенча, Аллахдан сабий тилеп, аны билгичге къайтарды.
Билгич, къаламны алып, тефтеринде кёп жазыула, чотла этди. Алагъа къарап, хыйсап этип, айтханды:
– Сизни биригиз – хан, экинчигиз аны ёзюрюсюз. Экигизни да сабийигиз жокъду да, жюреклеригиз такъырды. «Я раббина, я Аллах, бир сабийибиз болмазмы?» – деп, аны мурат этгенсиз.
Хан да, аны ёзюрю да, къууанып: «Сени билгичлигинг ксртиди», – деп, къолун тутхандыла, сыйлы кёргендиле.
Эки кёзюн тефтерине къадады,
Жулдузлагъа – жети кёкге къарады.
Жети кёкню измисин туура чекди,
Кёргенлерин алагъа баям этди.
Деди: «Кёкде жангы чыкъгъан жулдуз бар,
Шукур болсун: жарыкъ ызы, жолу бар.
Изми барды анда къызгъа, уланнга,
Дууа этер насыбына къууаннган.
Уллу Аллахдан изми былай болгъанды:
Кёкде сизге эки бала туугъанды.
Заман жетип, улан болуп туусала,
Дурусу ол – тенгле болуп турсала.
Бир аякъдан, алып, суула ичселе,
Ахырзаман дунияны билселе.
Жюреклери ачыкъ болса бир бирге,
Жарыкъ болса умутлары ёмюрге.
Къыз болсала, татлы болуп ёссюнле,
Бир бирлерин эгечлеча кёрсюнле.
Ариу болсун къылыкълары, халлары,
Уллу Аллахха аманатды жанлары.
Эй, дуния! Биригизге жаш туууп,
Биригизге къыз тууса уа, жарытып,
Сиз аланы муратларын сорурсуз,
Къол тутушуп, жууукъ юлюш болурсуз.
Кёкден келир эки жаннга сюймеклик,
Гюнях болур анга угъай демеклик.
Къыз да, жаш да аман бла ёлюрле,
Къыяма кюн даучу болуп келирле.
Билгичлени сёзюн эсге алыгъыз,
Зулму этмей, сиз жаннетге барыгъыз».
Айтды хан да: «Аллах берсе баланы,
Сюйюнчюге берирме мен къаламы!
Жашым болса – ёзюрюмю юйюне
Келечиле жиберирме, сюйюне.
Сыйлы кёрюп, къызын келин этерме,
Къабырыма ырахатлы кетерме.
Улан угъай, Аллах манга къыз берсе,
Эшт, Бахир, сен аны келин этерсе».
Бахир айтды: «Бизни сыйлы ханыбыз,
Тенг тюйюлдю даражабыз-къаныбыз.
Сен – жюйюсхан, мен а – сени къулунгма,
Ханны къызын тилеялмам улума.
Сёзюнге – къул, къор-садагъа ёзюрюнг.
Алай ачыкъ, халал эсе нюзюрюнг,
Хан башынга мени тийишли кёрсенг –
Адам угъай – файгъамбарса жерде сен!»
Бабахан да, сёзюн къатлап, ант этди,
Ол антындан къайытмазгъа къаст этди.
Къол тутушуп, Бахир бла келишди,
Акъ кийимли билгич кёрдю ол ишни!
Билгич, ханны сёзюн жаратып, ыразы болгъанды. Къойнундан бир алма чыгъарып, юсюне дууала окъуп, эки кесип, экисине бергенди. Алгъыш этгенди.
Хан да, ёзюр да, бир бирлерине къарап, сейир болдула. Минг алтын берип, ыразы этейик деп къарасала, ол жокъ. Китапла да жокъ, олтуруп тургъан акъ тоханасы да жокъ. Учду, кюйдю, думп болду.
Кёп изледиле, тапмадыла.
Ашхам болургъа хан бла ёзюрю юйлерине къайтхандыла. Ашап, ичип, тилек этип, билгич берген алма жартыланы да ашап, жатхандыла. Ол кече экисини да къатынларына бууазлыкъ тюшюп, тогъуз ай, тогъуз кюн дегенде, Бабаханнга къыз, аны ёзюрю Бахирге уа улан туугъанды.
Читайте также: