Пословицы на чувашском языке
Обновлено: 04.10.2024
Ырă йывăç усал çимĕç кÿни çук.
Не бывает того, чтобы хорошее дерево принесло дурные плоды.
Пăсасси çăмăл та, тăвасси хĕн.
Разрушить легко, а построить труднее.
Уй куçлă, вăрман хăлхаллă.
Поле с глазами, лес с ушами.
Следующая пословица
ПОЛНЫЙ ТЕКСТ (350 СТРАНИЦ) => см. ниже в PDF-файле.
| Нумай пĕтĕ, сахал çитĕ; пĕрле пурăннине мĕн çитĕ. | И многое разойдется, и малого достанет, а что может сравниться с общей жизнью. |
| Çăкăр-тăвар хире-хирĕç. | Хлеб и соль взаимны. |
| Кÿршĕ-аршă аякри тăванран паха. | Соседи дороже дальних родичей. |
| Ырă йывăç усал çимĕç кÿни çук. | Не бывает того, чтобы хорошее дерево принесло дурные плоды. |
| Лайăх ят мултан та паха. | Добрая слава ценнее богатства. |
| Юлташсăр çын тымарсăр йывăç пек. | Человек без друзей, что дерево без корней. |
| Пĕччен пуç пĕшкĕнет, ушкăн йыш ут утланать. | Одинокий голову долу клонит, а кто в артели – на коня садится. |
| Кĕтÿрен юлнă сурăх кашкăр кулли пулать. | Отставшая от стада овца становится добычей волка. |
| Юлташран уйрăлăн – пĕр çул йĕрĕн, кил-йышăнтан уйрăлăн – вун çул йĕрĕн, ял-йышăнтан уйрăлăн - ĕмĕр йĕрĕн. | С другом расстанешься – один год будешь плакать, с семьей разлучишься – десять лет будешь плакать, от народа отделишься – весь век будешь плакать. |
| Халăх сурсан кÿлĕ тăвать. | Народ плюнет – озеро образуется. |
| Пур – пĕрле, çук – çурмалла. | Что есть – вместе, чего нет - пополам. |
| Усал çынпа çула ан тух. | Не бери себе в спутники дурного человека. |
| Çынтан сахал илсе нумай пар. | Бери у людей мало, но давай много. |
| Куçпа курнине пурне те ал ă па тытаймăн. | Невозможно объять всего, что видишь глазами. |
| Ака уйăхĕнчи ыйхă - авăн уйăхĕнчи хуйхă. | Сон во время сева – горе во время молотьбы. |
| Мĕн акнă, вăл шăтать. | Что посеешь, то и взойдет. |
| Çулман курăк утă мар. | Нескошенная трава не сено. |
| Пĕлмен – пĕр сăмах, пĕлсен – çĕр сăмах. | Не ведаю – одно слово, знаешь – сто слов потребуется для объяснения. |
| Укçапа пуйиччен туспа пуй. | Не запасайся деньгами, а запасайся друзьями. |
| Çĕр сум пуличчен çĕр тус пултăр. | Пусть будет сто друзей, нежели сто рублей. |
| Шанчăклă тусăн хакĕ çук. | Надежный друг цены не имеет. |
| Туслă тус тепĕр тăванран аванрах. | Близкий друг лучше иного родича. |
| Ыраш çапма пиллĕкĕн лайăх, кукăль çиме иккĕн лайăх. | Молотить рожь хорошо впятером, а пироги есть - вдвоем. |
| Хытă çыннăн пÿрнине кассан та юн тухмасть. | Отруби у скряги палец, и то кровь не потечет. |
| Пуянтан ыйтиччен ырă çынтан ыйтма хушнă. | Чем просит у богатого, велено просить у доброго. |
| Усал йытă ураран çыртать, усал çын пуçа çиет. | Злая собака за ногу кусает, а дурной человек может голову погубить. |
| Вăрлаканăн пĕр çылăх, çухатаканăн çĕр çылăх. | На укравшем один грех, за потерпевшим сто грехов. |
| Кашкăрпа каварла, анчах пăшална авăрла. | С волком уговаривайся, а ружье заряжай. |
| Тăшман йăпăлтатса хур тăвать, тусу тавлашса ыр тăвать. | Враг лебезит да поразит, друг ругает да помогает. |
| Уй куçлă, вăрман хăлхаллă. | Поле с глазами, лес с ушами. |
| Ик турта хушшине икĕ лаша кÿлмеççĕ. | Между двух оглобель невозможно запрячь двух лошадей. |
| Кушака кулă, шăшие вилĕм. | Кошке забава, мышке смерть. |
| Куçпа курсан урапа тар. | Увидишь глазами, беги ногами. |
| Курманнин курас килнĕ, курнин хăсас килнĕ. | Кто не видел, тому хочется видеть, кто видел, того претит. |
| Сĕрмен урапа йывăр кусать. | Без смазки колесо плохо вертится. |
| Вăтанман юмăç пулнă, ÿркенмен ăста пулнă. | Бесстыжий становится знахаркой, неленивый - мастером. |
| Çул çÿреме сатур кирлĕ, вăрçă вăрçма паттăр кирлĕ. | В пути нужны отважные, на поле брани нужны богатыри. |
| Вăрçă чарăнсан паттăр нумай. | После войны героев много. |
| Паттăрăн пуçĕ выртнă, тараканăн йĕрĕ выртнă. | Храбрый голову сложил, беглец след проложил. |
| Кушака çĕнсе шăши айне пулнă. | Одолел кошку, но был побежден мышью. |
| Хура çăкăр çиекен ниçта та хур пулман. | Кто ест черный хлеб, тот нигде не пропадет. |
| Сурăх ылханĕ кашкăра çитмест. | Овечье проклятье волку не вредит. |
| Çип ăçтан çинçе, çавăнтан татăлать. | Нить в тонком месте рвется. |
| Чавса çывăх та, çавăрса çыртмалла мар. | Близок локоть, но не повернешь и не укусишь. |
| Инкекпе синкек хушши пĕр утăм анчах. | От беды до несчастья лишь один шаг. |
| Çук вăрçтарать, пур култарать. | Бедность вызывает брань, богатство доставляет веселье. |
| Малтан хăйне асла хуракан кайран кĕçĕн пулнă. | Кто сначала считает себя страшим, тот потом станет младшим. |
| Вĕре пĕлмен йытă яла кашкăр кÿнĕ. | Неумело лающая собака в деревню волка приводит. |
| Паракантан ил, çапакантан тар. | Бери, когда дают, бегу, когда бьют. |
| Пурăнан пурнăç пăрăнăçсăр килмест. | Жизнь не без поворотов. |
| Хура халăхăн хура тăпра çине урине чикмесен хырăмĕ тăранаймасть. | Простой народ не может себя прокормить, не поработав на черной земле. |
| Ахăракан ăйăр акара пус ă рăнать. | Резвый жеребец на пашне укрощается. |
| Пÿрт-çурт тытма тăн-пуç кирлĕ. | Чтобы управлять домашним хозяйством, нужен разум. |
| Пăсасси çăмăл та, тăвасси хĕн. | Разрушить легко, а построить труднее. |
Из книги: Ваттисен сӑмахӗсем, каларӑшсем, сутмалли юмахсем = Чувашские пословицы, поговорки и загадки / сост. Н. Р. Романов ; В. П. Станьял ; [Н.Р. Романов пухса хатӗрл. ; В.П. Станьял умсӑмахӗ]. - [2-мӗш клр.]. - Шупашкар : Чӑваш кӗнеке изд-ви, 2004. - 351 с. : портр. - На чуваш., рус. яз.
Следующая пословица
Из книги: Ваттисен сӑмахӗсем, каларӑшсем, сутмалли юмахсем = Чувашские пословицы, поговорки и загадки / сост. Н. Р. Романов ; В. П. Станьял ; [Н.Р. Романов пухса хатӗрл. ; В.П. Станьял умсӑмахӗ]. - [2-мӗш клр.]. - Шупашкар : Чӑваш кӗнеке изд-ви, 2004. - 351 с. : портр. - На чуваш., рус. яз.
Пословицы и поговорки о языке
- Ялан ҫӳресен, чӗлхе уҫӑлать (Когда часто выезжаешь, язык развивается) С. 64
- Сӑмах ылтӑнпа пӗр (Слово равно золоту) Добрые слова дороже богатства. Рот открыл, драгоценность рассыпал) С. 90
- Эпир ӳксе вилсен, мӗн юлать? – Ҫак калаҫнӑ чӗлхе, ҫав юлать (Если внезапно мы умрем, что же останется после нас? – Наш разговорный язык останется навеки) С.90
- Этем калаҫса паллашать (С помощью языка люди знакомятся) С. 91
- Чӗлхе Мускава ҫитерӗ (Язык до Москвы доведет), Чӗлхеллӗ ҫын Чӗмпӗре ҫитнӗ (Умеющий говорить до Симбирска дошел) Язык до Киева доведет С. 91
- Ал-ура – ӗҫлеме, ик хӑлха – итлеме, пӗр чӗлхе – пуплеме (Руки-ноги для работы, два уха для слуха, а для разговоров один язык) С. 93
- Чӗлхе Атӑла та картлать, теҫҫӗ (Язык может даже Волгу перегородить, - говорили раньше) С. 102
- Калаҫмасӑр сӑмах тухмасть, каскаламасӑр турпас тухмасть (Не будешь говорить, не будет слов, не будешь плотничать. Не будет щепок) С. 83
Из книги //Ваттисен сӑмахӗсем, каларӑшсем, сутмалли юмахсем = Чувашские пословицы, поговорки и загадки / Н. Р. Романов пухса йӗркеленӗ ; [В. Я. Канюков ред.]. - Шупашкар : Чӑваш АССР гос. изд-ви, 1960. - 360 с. : портр.
Тӗнчене чӗлхе тытса тӑрать с. 20 поз. 134
Чӗлхе пӗлсен пытарнӑ мул та тупӑнать с. 170 поз. 5393
Чӗлхе пӗлсен чӗкеҫпе те калаҫма пулать с. 170 поз. 5394
Чӗлхе пулсан ҫул та тупӑнать с. 170 поз. 5395
Чӗлхе пур – халӑх пур, чӗлхе ҫук – халӑх ҫук с. 170 поз. 5396
Из книги: Ваттисен сӑмахӗсем / Чӑв. патш. гуманитари ӑсл. ин-чӗ ; [О. Н. Терентьева пухса хатӗрл., умсӑмахӗ, В. Г. Родионов ӑсл. ред., ред. канашӗ : В. С. Григорьев т. ытт.]. - Шупашкар : Чӑваш кӗнеке изд-ви, 2007. - 493 с. ; 24 см. - (Чӑваш халӑх пултарулӑхӗ = Чувашское народное творчество ; тӑваттӑмӗш кӗнеки ; Кн. 4).
Следующая пословица
Эсӗ чӑваш юманӗ пек ватӑ та патвар. Хӑвӑн хӑватна ҫухатмасӑр, ӗмӗртен ӗмӗр, ҫултан ҫул тӗрекленсе ӳсетӗн, юман вутти пекех хӗрӳллӗ те вӑйлӑ ҫунатӑн; чӗре кӳтсе ҫитсен – ӑшӑтатӑн, кирлӗ чухне – ҫунтаратӑн; тӑваншӑн эсӗ – тӗттӗмри ҫул маякӗ, тӑшманшӑн – вилӗм тытамакӗ. Эсӗ чӑваш хӑмли пекех хӑватлӑ та хаяр: пӗр килентерсе ӳсӗртетӗн, пӗр ылханупа вӗлеретӗн. Эсӗ чӑваш тӗрри пек паха та илемлӗ, асамлӑ та ытарлӑ. Эсӗ чӑваш юрри пек кӗвӗллӗ те янӑравлӑ; санра чуна ачашлама е амантма, ҫӗклеме е ӳкерме, хавхалантарма, ҫунатлантарма хӑват пур; вӑрман пек пуян, хир пек уҫӑмлӑ эсӗ. Сан иксӗлми хӑватупа илемӳ ҫултан ҫул палӑрсах пыринччӗ.
Эй, аслӑ асаттемӗрсен кивелми чаплӑ чӗлхи! Ирӗклӗ ҫӗршывра ӗмӗр ирӗклӗн янӑра эсӗ! Тайма пуҫӑм сана.
Артемьев А., чӑваш халӑх писателӗ
Тӑван Атӑл. – 1984. – № 9. С. – 67.
… Чăваш чӗлхи вăл пӗр-пӗтӗм япала, халăхăн пултаруллă шухăшӗ-ӗмӗрӗсем тăршшӗнче тунăскер… Эпӗ чӗлхери кашни сăмаха ăнланса илме, кашни йăлан е ӗненӗвӗн ăшлăхне тишкерме пикентӗм. Халăхăн хăй евӗрлӗ шухăшӗсене, сайра хутра хăйсенче тарăн ăнкартăш (смысл) пытарса тăракансене, пит хисеплӗ паха япаласем пек пуҫтартăм…
Н. И. Ашмарин, профессор
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24
…Илемлӗ пирӗн чӗле, илемлӗ те хăватлă. Тăван чӗлхемӗр ӳснӗҫемӗн ӳссе пынипе, унăн хăватне эпир хамăр писательсен чи лайăх произведенийӗсене, вӗсем куҫарнă кӗнекесене вуланă чухне витӗрех туйса, курса тăратпăр…
Д. Д. Данилов, критик
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24.
…Совет тапхăрӗнче пултаруллă писательсемпе поэтсем, драматургсемпе тăлмачсем тăрăшса ӗҫленипе чăваш чӗлхи ҫулран ҫул вăй илсе, аталанса пычӗ: янравлăхӗ, илемлӗхе, ҫепӗҫлӗхӗ, ҫивӗчлӗхӗ палăрмаллах ӳсрӗ, сăмах ҫӳпҫи те тулса пычӗ…
В. Г. ЕГОРОВ, профессор
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24
… Чăваш чӗлхи хăйӗн историллӗ аталанăвне пула монгол, финн, тата тӗрӗк чӗлхипе ҫеҫ маар инди-европа чӗлхисемпе, уйрăмах вырăс чӗлхипе ҫывăх ҫыхăну тытнă… Чăваш чӗлхи пит ҫемҫе, хăлхана килентерсе тăрать…
Н. Я. МАРР, академик
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24
…Хăйне хисеплекен кирек мӗнле халăх та хăйӗн тăван чӗлхине пысăк пуянлăх вырăнне хурса хаклать, мӗншӗн тесен ăна вăл нумай ӗмӗрсем тăршшӗнче, тӗрлӗ йывăрлăхсем тӳссе, аталантарса, ӳстерсе пынă; хăй ăстăнӗпе кăмăлӗн уҫҫи туса ҫитӗнтернӗ. Тăван чӗлхе пулăшнипе кашни ҫын мӗн ачаран хăй таврашӗнчи тӗнчене ăнкарса пырать, пурнăҫ пулăмӗсене ăнланма, ăс-хакăлне ӳстерме вӗренет. Этем тени тăван амăш, тăван халăх чӗлхисӗр йӗркеллӗ, пур енлӗ ӳсеймест. Тăван чӗлхене пӗлни тепӗр чӗлхене вӗренме, унăн уйрăмлăхӗсене тӗплӗнрех ăнланма, ҫавна май ытларах пӗлӳсем туянма пулăшать.
М. Я. СИРОТКИН,
СССР Педагогика Наукисен Академии член-корреспонденчӗ
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24
…Илӗр-ха халăх юррисене, юптарса каланисене, юмахсене, итлӗр-ха вӗсем калаҫнине, вӗсем вут чӗлхеллӗ, ҫиҫӗм пек, хăватлă, хăвăрах тӗлӗнсе хытса кайăр. Чăваш калаҫни – тӗрӗс, чăваш пуплени – тӳрӗ, унăн сăмахӗ – вирлӗ, унăн чӗлхи – илемлӗ…
ТИМУХХА ХӖВЕТӖРӖ, чӗлхеҫӗ
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24
Сире курмасăр таврăнас килмерӗ,
Курсассăн –
Калаҫмасăр чăтас ҫук.
Ҫапла ӗнтӗ сăмах ҫӳпҫин манерӗ,
Чӗлхе тени вӗт пирӗн –
Услам ҫу…
П. П. ХУСАНКАЙ, чăваш халăх поэчӗ
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24
… Чăвашсен ку тарана ҫити упраннă пуянлăхӗ тата тӗлӗнтермӗшӗ вăл – чӗлхе, юрă, тӗрӗ. Чăвашсен ҫӗр пин сăмах, ҫӗр пин юрă, ҫӗр пин тӗрӗ…
И. Я. ЯКОВЛЕВ, чăваш просветителӗ
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24
«Халăх хăйӗн чӗлхине мантăр тени вăл ҫав халăха пӗтерес тенипе пӗрех пулать, чӗлхе хăйне тунă халăхпа ҫеҫ вилет…»
И. Я. ЯКОВЛЕВ, просветитель
Долгов В. И. Я. Яковлевпа Чӗмпӗрти чăваш шкулӗ // Ялав. – 1949. – № 8. – С. 31
…Мышление народа и все миросозерцание выражаются в его родном языке, и поэтому вне родного языка не может быть никакого разумного просвещения.
Чувашский язык достаточно богат. Когда узнаем лучше, быть может, скажем, что очень богат. Нет в нем пока только научных терминов. Но и они будут. Но не было и нет в нем и грубых ругательств – бедность ли это? Порк ли.
И. Я. ЯКОВЛЕВ, просветитель
Волков Г.Н. Судьба патриарха. – Чебоксары, 1998. – С. 273
Язык умирает вместе с создавшим его народом, и требовать, чтобы родной язык народом был забыт, почти равносильно требованию смерти этого народа. Из глубины тысячелетий каждый исторически обособившийся народ выносит выработанный его собственными духовными силами и средствами скелет чувств, понятий и идей, которые умрут вместе с ним. Язык – только оболочка этого богатства, но оболочка вырастает вместе со своим духовным содержанием и не отделима от него. Оторвать ее искусственно у целого народа, живущего плотной, как бы слежавшейся веками массой, невозможно, и попытки добиться этого могут причинить только ненужную боль и страдание изранить духовный облик народа. Но при помощи родного языка можно развивать, перевоспитывать, пересоздавать старые понятия, делать к ним новые прививки и вводить в них новые элементы, но без помощи родного языка можно только ломать и разрушать их.
И. Я. ЯКОВЛЕВ, просветитель
Волков Г.Н. Судьба патриарха. – Чебоксары, 1998. – С. 258
Материнский язык – величайшая из духовно-нравственных сил народа, главная его опора. Неограниченное применение родного слова в школе – первое, решающее условие народности образования, гуманности воспитания. Родной язык является не только свидетельством жизненности народа, но есть именно сама жизнь народа.
Если бы Ломоносову был знаком чувашский, то что бы он сказал о нашем языке? Быть может, назвал бы скорее всего языком миролюбивого характера, неумирающих напевов, неустанного труда, благородного трудолюбия, сказочной бережливости и высочайшей духовности.
И. Я. ЯКОВЛЕВ, просветитель
Волков Г.Н. Судьба патриарха. – Чебоксары, 1998. – С. 260
Читайте также: