Высказывания про чувашский язык на чувашском языке
Обновлено: 04.11.2024
Эсӗ чӑваш юманӗ пек ватӑ та патвар. Хӑвӑн хӑватна ҫухатмасӑр, ӗмӗртен ӗмӗр, ҫултан ҫул тӗрекленсе ӳсетӗн, юман вутти пекех хӗрӳллӗ те вӑйлӑ ҫунатӑн; чӗре кӳтсе ҫитсен – ӑшӑтатӑн, кирлӗ чухне – ҫунтаратӑн; тӑваншӑн эсӗ – тӗттӗмри ҫул маякӗ, тӑшманшӑн – вилӗм тытамакӗ. Эсӗ чӑваш хӑмли пекех хӑватлӑ та хаяр: пӗр килентерсе ӳсӗртетӗн, пӗр ылханупа вӗлеретӗн. Эсӗ чӑваш тӗрри пек паха та илемлӗ, асамлӑ та ытарлӑ. Эсӗ чӑваш юрри пек кӗвӗллӗ те янӑравлӑ; санра чуна ачашлама е амантма, ҫӗклеме е ӳкерме, хавхалантарма, ҫунатлантарма хӑват пур; вӑрман пек пуян, хир пек уҫӑмлӑ эсӗ. Сан иксӗлми хӑватупа илемӳ ҫултан ҫул палӑрсах пыринччӗ.
Эй, аслӑ асаттемӗрсен кивелми чаплӑ чӗлхи! Ирӗклӗ ҫӗршывра ӗмӗр ирӗклӗн янӑра эсӗ! Тайма пуҫӑм сана.
Артемьев А., чӑваш халӑх писателӗ
Тӑван Атӑл. – 1984. – № 9. С. – 67.
… Чăваш чӗлхи вăл пӗр-пӗтӗм япала, халăхăн пултаруллă шухăшӗ-ӗмӗрӗсем тăршшӗнче тунăскер… Эпӗ чӗлхери кашни сăмаха ăнланса илме, кашни йăлан е ӗненӗвӗн ăшлăхне тишкерме пикентӗм. Халăхăн хăй евӗрлӗ шухăшӗсене, сайра хутра хăйсенче тарăн ăнкартăш (смысл) пытарса тăракансене, пит хисеплӗ паха япаласем пек пуҫтартăм…
Н. И. Ашмарин, профессор
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24
…Илемлӗ пирӗн чӗле, илемлӗ те хăватлă. Тăван чӗлхемӗр ӳснӗҫемӗн ӳссе пынипе, унăн хăватне эпир хамăр писательсен чи лайăх произведенийӗсене, вӗсем куҫарнă кӗнекесене вуланă чухне витӗрех туйса, курса тăратпăр…
Д. Д. Данилов, критик
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24.
…Совет тапхăрӗнче пултаруллă писательсемпе поэтсем, драматургсемпе тăлмачсем тăрăшса ӗҫленипе чăваш чӗлхи ҫулран ҫул вăй илсе, аталанса пычӗ: янравлăхӗ, илемлӗхе, ҫепӗҫлӗхӗ, ҫивӗчлӗхӗ палăрмаллах ӳсрӗ, сăмах ҫӳпҫи те тулса пычӗ…
В. Г. ЕГОРОВ, профессор
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24
… Чăваш чӗлхи хăйӗн историллӗ аталанăвне пула монгол, финн, тата тӗрӗк чӗлхипе ҫеҫ маар инди-европа чӗлхисемпе, уйрăмах вырăс чӗлхипе ҫывăх ҫыхăну тытнă… Чăваш чӗлхи пит ҫемҫе, хăлхана килентерсе тăрать…
Н. Я. МАРР, академик
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24
…Хăйне хисеплекен кирек мӗнле халăх та хăйӗн тăван чӗлхине пысăк пуянлăх вырăнне хурса хаклать, мӗншӗн тесен ăна вăл нумай ӗмӗрсем тăршшӗнче, тӗрлӗ йывăрлăхсем тӳссе, аталантарса, ӳстерсе пынă; хăй ăстăнӗпе кăмăлӗн уҫҫи туса ҫитӗнтернӗ. Тăван чӗлхе пулăшнипе кашни ҫын мӗн ачаран хăй таврашӗнчи тӗнчене ăнкарса пырать, пурнăҫ пулăмӗсене ăнланма, ăс-хакăлне ӳстерме вӗренет. Этем тени тăван амăш, тăван халăх чӗлхисӗр йӗркеллӗ, пур енлӗ ӳсеймест. Тăван чӗлхене пӗлни тепӗр чӗлхене вӗренме, унăн уйрăмлăхӗсене тӗплӗнрех ăнланма, ҫавна май ытларах пӗлӳсем туянма пулăшать.
М. Я. СИРОТКИН,
СССР Педагогика Наукисен Академии член-корреспонденчӗ
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24
…Илӗр-ха халăх юррисене, юптарса каланисене, юмахсене, итлӗр-ха вӗсем калаҫнине, вӗсем вут чӗлхеллӗ, ҫиҫӗм пек, хăватлă, хăвăрах тӗлӗнсе хытса кайăр. Чăваш калаҫни – тӗрӗс, чăваш пуплени – тӳрӗ, унăн сăмахӗ – вирлӗ, унăн чӗлхи – илемлӗ…
ТИМУХХА ХӖВЕТӖРӖ, чӗлхеҫӗ
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24
Сире курмасăр таврăнас килмерӗ,
Курсассăн –
Калаҫмасăр чăтас ҫук.
Ҫапла ӗнтӗ сăмах ҫӳпҫин манерӗ,
Чӗлхе тени вӗт пирӗн –
Услам ҫу…
П. П. ХУСАНКАЙ, чăваш халăх поэчӗ
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24
… Чăвашсен ку тарана ҫити упраннă пуянлăхӗ тата тӗлӗнтермӗшӗ вăл – чӗлхе, юрă, тӗрӗ. Чăвашсен ҫӗр пин сăмах, ҫӗр пин юрă, ҫӗр пин тӗрӗ…
И. Я. ЯКОВЛЕВ, чăваш просветителӗ
Ялав. – 1976. – № 8. – С. 24
«Халăх хăйӗн чӗлхине мантăр тени вăл ҫав халăха пӗтерес тенипе пӗрех пулать, чӗлхе хăйне тунă халăхпа ҫеҫ вилет…»
И. Я. ЯКОВЛЕВ, просветитель
Долгов В. И. Я. Яковлевпа Чӗмпӗрти чăваш шкулӗ // Ялав. – 1949. – № 8. – С. 31
…Мышление народа и все миросозерцание выражаются в его родном языке, и поэтому вне родного языка не может быть никакого разумного просвещения.
Чувашский язык достаточно богат. Когда узнаем лучше, быть может, скажем, что очень богат. Нет в нем пока только научных терминов. Но и они будут. Но не было и нет в нем и грубых ругательств – бедность ли это? Порк ли.
И. Я. ЯКОВЛЕВ, просветитель
Волков Г.Н. Судьба патриарха. – Чебоксары, 1998. – С. 273
Язык умирает вместе с создавшим его народом, и требовать, чтобы родной язык народом был забыт, почти равносильно требованию смерти этого народа. Из глубины тысячелетий каждый исторически обособившийся народ выносит выработанный его собственными духовными силами и средствами скелет чувств, понятий и идей, которые умрут вместе с ним. Язык – только оболочка этого богатства, но оболочка вырастает вместе со своим духовным содержанием и не отделима от него. Оторвать ее искусственно у целого народа, живущего плотной, как бы слежавшейся веками массой, невозможно, и попытки добиться этого могут причинить только ненужную боль и страдание изранить духовный облик народа. Но при помощи родного языка можно развивать, перевоспитывать, пересоздавать старые понятия, делать к ним новые прививки и вводить в них новые элементы, но без помощи родного языка можно только ломать и разрушать их.
И. Я. ЯКОВЛЕВ, просветитель
Волков Г.Н. Судьба патриарха. – Чебоксары, 1998. – С. 258
Материнский язык – величайшая из духовно-нравственных сил народа, главная его опора. Неограниченное применение родного слова в школе – первое, решающее условие народности образования, гуманности воспитания. Родной язык является не только свидетельством жизненности народа, но есть именно сама жизнь народа.
Если бы Ломоносову был знаком чувашский, то что бы он сказал о нашем языке? Быть может, назвал бы скорее всего языком миролюбивого характера, неумирающих напевов, неустанного труда, благородного трудолюбия, сказочной бережливости и высочайшей духовности.
И. Я. ЯКОВЛЕВ, просветитель
Волков Г.Н. Судьба патриарха. – Чебоксары, 1998. – С. 260
Читайте также: