Бауыржан момыш?лы цитаты казакша
Обновлено: 21.11.2024
Бүгін даңқты қолбасшы, әскери қайраткер, жазушы, Кеңес Одағының Батыры, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Бауыржан Момышұлының туған күні. Момышұлының мірдің оғындай нысанаға дәл тигізер сөздері бүгінде халық арасында кең тарап, қанатты сөзге айналып кетті. Тілге жүйрік, сөзге шешен хас батырдың қанатты сөздерін назарларыңызға ұсынамыз.
* Әділдікті мойындау - адал кісінің ісі.
* Қуыс кеуде болғаннан артық қорқыныш та, қорлық та жоқ.
* Бақаның бағынан сұңқардың соры артық.
* Намысты нанға сатпа.
* Қарабет болып қашқанша - қайрат көрсетіп өлген артық.
* Өз ұлтын сыйламау, оны мақтаныш етпеу - сатқындық.
* Именіп жүріп көрген игіліктен - қарсыласып жүріп көрген бейнет артық.
* Өтіріктің балын жалап тірі жүргенше - шындықтың уын ішін өлген артық.
* Ерлік - елдің қасиеті, жүректілік - жігіттің қасиеті.
* Ешкім іштен батыр болып тумайды: батырлық та, мінез секілді өскен орта, көрген тәрбиеге байланысты қалыптасады.
* Батырлық тәуекел мен ақылдың есебінен шығуға тиіс. Тәуекел кейде ақылды да ақтап алады. Ал ақылсыз тәуекелді ештеңе де ақтап ала алмайды.
* Ата-ана қадірін білмеген - ел қадірін біле алмас,
Ел қадірін білмеген - ата-ана қадірін біле алмас.
* Дүниеде баланың у-шуына жетер не бар?!
Одан асқан сазды әуен ойлап табу мүмкін емес.
* Тіл - ұлт қасиетін айқындайтын белгі, ұлттық салт-сана өзегі.
* Анамыздың ақ сүтімен бойымызға дарыған ана тілімізді ұмыту - бүкіл ата-бабамызды, бар тарихымызды ұмыту.
* Қазақ тілі - сұлулығымен бой балқытып, тамыр шымырлататын, жан жүйеңді жандырып, құлақ құрышын қандыратын, өткірлігімен қысылтаяң тұста ер мен елге бірдей медет беріп, адам түгіл жағдайдың өзінің аузына құм құятын ғажайып кемел тіл.
* Жақсы сөз жанға - жақын, құлаққа - жағымды, ойға - қонымды келеді.
* Сөз жылата да, жұбата да алады.
* Тіл тазалығы үшін күрес - ешқашан толастамайтын мәңгілік күрес.
* Тілекке - еңбек тірек.
* Терлеп еңбек етерсің - тілегіңе жетерсің.
* Тәрбиелі - тәртіптің құлы,
Тәртіпті - елдің құлы.
* Қайратыңа - әдісіңді жолдас ет, әдісіңе - ақылынды жолдас ет.
* Тәртіпсіз ел болмайды, тәртіпке бас иген ел - құл болмайды.
* Қайрат етер кезінде - жүк көтерер нардай бол,
Ақыл айтар кезіңде - жүз жасаған шалдай бол.
* Ылғи алтын іздеме - шоқтың бәрі от болмас.
* Күншілдік - өзгенің мықтылығы мен өзіңнің әлсіздігінді мойындаудан туған құбылыс.
* Ерлік - тайсалмас табандылық пен қайыспас қайсарлықтан шығады.
* Өршіл рухтан - өлмес ерлік туады.
* Үміт - өрге тартады, үмітсіздік - көрге тартады.
* Жерге - тер төгіп, халыққа - қан төгіп қызмет етуден тайсалма!
* Белдескеннің - белін сындыр, тірескеннің - тізесін бүктір.
* Ептілік те - ерлік.
* Қолбасшы болсаң сондай бол - жосылып жатқан жолдай бол.
* От басының өнегесі - Отан өнегесі.
* Халықтық тәжірибе - бүгінге ғана емес, ертеңге де керек қазына.
* Сұлу сөзге құл болма - зерлі ой онда көп болмас.
* Үмітін жоғалтқан жан - ешқашан үміттеніп көрмеген жан.
* Тіл - ұлт қасиетін айқындайтын белгі, ұлттық салт-сана өзегі.
* Тіл - елдің елдігінің, оның ғылымы мен мәдениетінің, өнеркәсібінің, қоғамдық құрылысының, салт-санасының, жауынгерлік дәстүрінің, ұлттық мұрасының қай дәрежеде екенін білдіріп тұратын көрсеткіш.
* Ана тілімізге мән бермеушілік, оны құрметтемеу - шынайы патриоттар тәрбиелеу жұмысына үлкен зиян.
* Қазақ тілі еш уақытта өзімен көрші халықтардың тілдерінен сорлы болып, қатардан қалмағаны, өз сыбағасын ешкімге жібермегендігіне мың жылдық көне тарих куә.
Следующая цитата
Бүгін даңқты қолбасшы, әскери қайраткер, жазушы, Кеңес Одағының Батыры, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Бауыржан Момышұлының туған күні. Назарларыңызға тілге жүйрік, сөзге шешен хас батырдың қанатты сөздерін ұсынамыз.
1. Өз ұлтын сыйламау, оны мақтаныш етпеу – сатқындықтың белгісі.
2. Ел дегенде еміреніп, жұрт дегенде жүгініп қызмет еткін!
3. Отан үшін отқа түс – күймейсің.
4. Опасызда Отан жоқ.
5. Елсіз ер болмайды, жұртсыз жігіт болмайды.
6. Өтіріктің балын жалап тірі жүргенше, шындықтың уын ішіп өлген артық!
7. Ерлік – табиғат сыйы емес, саналы әскери тәрбиенің жемісі, Отан алдындағы қасиетті парызыңды орындау үшін адамзаттың ең асыл сезімімен жігерленіп, өзіңді саналы түрде қауіп-қатерге бас тігуге мәжбүр етудің нәтижесі.
8. Адамды бұзатын не? Тағы да сол – атақ, ақша, арақ. Осы үшеуі. Төртіншісі әйел демеймін. Алғашқы үшеуінің буына бөртіп, әйелдерді біз – еркектер бұзамыз.
9. Ана үшін аянба – ант ұрады.
Бала үшін аянба – бетің күйеді.
Ел үшін аянба – ерлігіңе сын,
Жұрт үшін аянба – жігіттігіңе сын.
10. Қайратты әдісіңе жолдас ет,
Әдісіңе ақылыңды жолдас ет.
11. Қырағының өзі де, көзі де батыр.
12. Ел дегенде езіліп, жұрт дегенде жұмылып қызмет ет.
13. Жерге тер төгіп, халыққа қан төгіп қызмет ет.
14. Сабырлық алдында дұшпан сасады,
Сабырсыздан береке қашады.
15. Сын – ерді шыңдайды,
Қорқақты қинайды.
16. Ежелден ел тілегі – ер тілегі,
Адал ұл ер боп туса – ел тірегі.
17. Қорқақ қаққа шөгіп өледі.
18. Көп тұрған су сасиды,
Ойламаған ми сасиды.
19. Тексізден тезек артық,
Арсыздан айуан артық.
20. Арпалысып жүріп алған абырой – өмірдің ең шырын рақаты.
21. Өмір үшін өлгенше күрес.
22. Батылдық – есеппен қимылдауды тәуекелмен ұштастыру. Тәуекел есеппен ақталады.
23. Бақаның бағынан сұңқардың соры артық.
24. Жанымда жатыр деп ойлап,
Қатынның тілін алмағын.
Бауырым екен деп ойлап
Жақынның тілін алмағын.
Әділдікке құл болып
Кең толғанып, көп ойлап,
Ақылыңмен билік ет,
Түсініп, сезін тармағын.
25. Батырлық – табиғат сыйы емес, бұл патриоттық борышыңды орындау үшін өзіңді-өзің қауіпке қарсы саналы түрде зорлап көндірудің нәтижесі. Мұндайда адам өз достарымен тек игілікті ғана емес, сонымен бірге қатерді де бөлісе отырып, жауды жою арқылы өзін және отандастарын қауіпсіздендіруге тырысады. Өзінің азаматтық ары мен намысын ездіктен, масқаралықтан қорғайды, өз бойындағы осындай асыл қасиеттерін ашып көрсете түседі.
Следующая цитата
Жұрттың көбіне ақыл берілгенімен, жүрек бәріне бірдей берілмеген.
Бақаның бағынан- сұңқардың соры артық
Сен — ата-анаңның үмітісің. Сен қайталанбас тұлғасың, өз өміріңнің белсенді жасаушысысың, сондықтан өзіңе ғана сен.
Адам өміріндегі ең үлкен қуаныш — бала сүю.
Табандылық — батылдық қалқаны.
Өз ұлтын сыйламау, оны мақтаныш етпеу – сатқындық.
Жерге – тер төгіп, халыққа – қан төгіп қызмет етуден тайсалма.
Тексізден тезек артық,
Арсыздан аиуан артық
Тәрбиелі — тәртіптің құлы.
• Ердің туы – намыс.
• Сен жаудан қашсаң, өмір сенен қашады.
• Ердің Еділ тобығынан келмейді.
• Жаныңнан күдер үзе соғыспасаң,
Жауды күйрете алмайсың
• Ерлік – ердің қасиеті, жүректілік - жігіттің қасиеті.
• Жауды өлтірсең - өлімнен құтылдың,
Өлтірмесең – өлімге тұтылдың.
• Атақ – ерге сауға, олжа – елге сауға, олжа елдікі, оған тимегін.
• Қырағының өзі де, көзі де батыр.
• Ерлік – елеусіз қалмас.
• Именіп жүріп көрген игіліктен, қарсыласып жүріп көрген бейнет артық.
• Арпалысып жүріп алған абырой – өмірдің еш шырын рахаты.
• Ерді ел үшін, жігітті жұрт үшін мақта.
• Ежелден ел тілегі – ер тірегі,
Адал ұл ер боп туса – ел тілегі.
• Екі сырттан қанға батып таласса,
Қарақұсқа жем болады.
• Қой бастаған арыстан тобынан, арыстан бастаған қой тобы артық.
• Командир – аға, солдат – іні.
• Айқаймен ала алмайсың,
Ақылмен, айламен алғын.
• Жан аямай тиіскеннен жау жалт бере жөнеледі.
• Айбындана шапқаннан ажал да сескенеді.
• Екі сөзді – ер емес, серт – ер серігі.
• Ту сыртыңнан түсірген дұшпанды торға түсір,
Өршеленген жаудың үнін өшір.
• Сабырлылық алдында дұшпан сасады,
Сабырсыздан береке қашады.
• Ер бақыты – ел қолында,
Ел бақыты – ерлер қолында.
• Өз қадірін білмеген – ер қадірін білмейді,
Ер қадірін білмеген – ел қадірін білмейді.
• Қорқақ – қаққа шөгіп өледі.
• Белдескеннің белін сындыр,
Тірескеннің тізесін бүктір.
Қайратыңа әдісіңді жолдас ет,
Әдісіңе ақылыңды жолдас ет.
• Әдіссіздік – әлсіздік,
Ептілік те - ерлік.
• Қара бет болып қашқанша,
Қайрат көрсетіп өлген артық!
• Таяқтан тайсалмасаң,
Семсерден сескенбесең,
Жеңдім дей бер.
Қазақ тілі еш уақытта өзімен көршілес халықтың тілдерінен сорлы болып, қатардан қалып өмір сүрмегендігі, өз сыбағасын ешкімге жібермегендігі мыңдаған жыл тарихында айқындалған.
Қазақ тілі … өткірлігімен, бой балқытып, тамыр шымырлатып жан жүйеңді жандырып, құлақ құрышын қандырып, ұғымына қонымды, жүрегіңе тиімді… қысыл таяң қатал жағдайда қайрап, егеп «сөз тапқанға қолқа жоқ» дегендейін ерге, елге медет болып адам түгіл жағдайдың көмейіне құм құйып, аузын аштырмай, үнін шығармай қоятын тіл.
Су сұйық болғанымен, тас жарады.
Жел құз жартасты, құмға айналдырады.
От жұмсақ болғанымен, қатты ағашты күл етеді.
Байқап отырсақ, жұмсақ нәрсенің бәрі ең соңында келіп, қаттыдан әлдеқайда құдіретті, әрі күшті болып шығады.
Тіл байлығы, тіл тазалығы – ұлт қасиетінің, салт-санасының негізгі өнегесі, нағыз белгісі.
Ой жетпейтін жер болмайды, күлкі жеңбейтін жау болмайды.
Күншілдік — өзгенің мықтылығы мен өзіңнің әлсіздігіңді түсінуден туған құбылыс.
Жиырма жас тарихи ерліктер жасайтын жас.Осыған әрқашанда әзір болу керек.
Тілекке еңбек тірек болмаса, ойға омалып қырдан аса алмайсың.
Жұмысқа жарап тұрғанымда, мен өзімді кәрілердің тізіміне қоса алмаймын.
Ерлік – елдің қасиеті, жүректілік – жігіттің қасиеті.
Батырлық – тәуекел мен адалдық есебінен шығуға тиіс. Тәуекел кейде ақылды да ақтап алады. Ал, ақылсыз тәуекел ешкімді де ақтай алмайды.
Ешкімде іштей батыр болып тумайды. Батырлық та мінез секілді өскен орта, көрген тәрбиеге байланысты қалыптасады.
Баланың у-шуына жетер дүниеде не бар? Одан өткен сазды әуенді табу мүмкін бе?
Сәбиді қанша рет сүйейік, бәрібір мейіріміз қанбайды.
Сырыңды ешкімге алдыртпа! Екі елі ауызыңа сыймаған сөз өзгенің отыз екі тісінің арасына тіптен сыймайды.
Заттар мен құбылыстарды танитын күш - ақыл деп аталады. Ақылдың жұмысы адамның ішкі сезім күйін бейнелейді.
Бір жаралыға жәрдем беріп, оны аман алып қалған жауынгер – он ұл тапқан анадан артық.
Өмірден қайткенде көп қарпып алу дегеніміз – тоғышарлық, ал қоғамға қайткенде көп беру – бұл күрескердің ісі.
Есімі ел жүрегінде сақталған ер ғана бақытты.
Орынсыз ерлік – адамды өкіндірмей қоймайды.
Тәртіп – жауынгердің бірінші қаруы.
Қар ерігенмен, Қаратау ерімейді.
Басқа жазушылар сиямен жазса, біз қанымызбен жазамыз.
Дұрыс аударма жасау үлкен өнер. Тілдің нәзік сырларын білмей аудару мазмұнды жүдетеді, шығарманың екпінін, ішкі тынысын тарылтады.
Ер өледі, ел қалады.
Ананың әлдиін білмеген – ұл болмайды,
Уставты білмеген – солдат болмайды.
Ұлттық рух – бұл, асыл қасиет, ұлтшылдық – бұл ұлт ішіндегі жеке адам бойындағы көркеуделік.
Өлімнен қорқуға болмайды. Еңбекке қабілеттіліктен айырылудан қорқу керек.
Елін сүйген жауынгер ер болады.
Үлкенді – ізетте, кішіні – күзетке.
Алжығанда келген атақ абырой әпермейді.
Опынғаныңды айтпа, одан кейінгі ойланғаныңды айт.
Біздің заманда бейқам кісі ғана түрін жасқа бермейді. Күрес, бейнет, ой күйігі, ашу-ыза адамдардың бетіне қашан да із түсіреді.
Өмірдің қуанышы көп алуыңда емес, басқаларға көп беруіңде, білім мен тәжірибеңді халыққа таратуыңда.
Ызаңды айтпа, ызадан соңғы ындының мен ықыласыңды жеткіз.
Үлкен бастықтың қатаң сөккенінен гөрі де адамды өзінің ары сөгуі күшті.
Айдындана шапқаннан ажал да сескенеді.
Алған әсерлерді жалған, жасанды түрде көрсету – соғыста ең сорақы бақытсыздық, қауіпті өтірік.
Жақсы бастық – жарты бақыт.
Жігерсіз сөз жүрекке жетпейді.
Қайрат – қамал бұзады.
Ел қорғау жолында ерлікпен өлген ерлердің жазығы жоқ.
Сенімділік табысқа жетуге деген құлшынысты арттырады, бойға қуат береді, әбден айқындалған әмір беруге немесе жеке іс-қимылға шақырады – яғни, дереу әрекет жасауға итермелейді.
Еркекті бұзатын екі құмарлық – арақ пен әйел.
Қаталдықтың екі түрі болады: ақылды қаталдық, есерсоқтық қаталдық.
Әр адамның мінезі – астындағы тұлпары. Соның ағынымен адамдар өмірден зымырап өтіп жатады.
Ойлы бастық ұқыпты қызметкерді адам етеді.
Ойсыз бастық оқып келген маманды надан етеді.
Бақаның бағынан, сұңқардың соры артық.
Жаудан қашып емес, қорғанып және шабуылға шығып құтыла аласың.
Тәуекелсіз – жеңіс жоқ.
Ұлттық мақтаныш – сол ұлттың адамы үшін қасиетті әрі бұзылмас заң.
Ұрлық, опасыздық – бұл ұлттық дәстүрлер емес, ұлттың ішінде көркеуделік.
Өзінің ұлтын сыйламаған, ұлтын мақтаныш тұта да алмайды, ол сөз жоқ арамза, тексіз әрі қаңғыбас.
Ақылдың артықтығы, кеңестің көптігі жоқ.
Терлеп еңбек етпегеннің тілегіне жеткенін көргенім жоқ.
Адамды бұзатын не? Тағы сол атақ, ақша, арақ. Осы үшеуі. Төртіншісі әйел демеймін. Алғашқы үшеуінің буына бөртіп, әйелдерді біз - еркектер бұзамыз. Қартайғанда адам соқа басы сорайып жалғыз қалады. Өйткені қыз күйеуге кетеді, ұлды келін әкетеді. Сонда сенен атақ, ақша, абырой, бала - бәрі безгенде, қыңқ етпестен қалқайып қасыңда қалатын бүкіш кемпірің ғана болады. Адам боп сүрген аз дәуреніңді - елу жас па, жүз бе, бәрі бір оны - аяқтап, мәңгі келмеске бірге аттанар сенімді серігің де сол! Сол жалғыз серігіңе өмірде адал болмағаның өзіңе ауыр, одан айырылып, жалғыз қалғаның одан да қиын! Мұны еркектер ойлауы керек!
Адал болмай азаматпын демегін.
Отан үшін отқа түс - күймейсің.
Ұлыны ұлы ұғады, дананы данышпан ғана түсінеді.
Жақсы командир жауынгерін зор етеді,
жаман командир офицерін қор етеді.
Кір-қоқыс адамды аздырып, тоздырады.
Әділдікті мойындау— адал кісінің ісі.
Үйрете отырып, үйрену ғана жеміс береді.
Шындық – бұл ерлікке тәрбиелеудегі ең бір құнарлы құрал.
Әрбір азамат өз ұлтын сүюге тиіс және өз ұлтына деген терең сүйіспеншілігі мен мақтаныш сезімі арқылы басқа ұлттарды танып, құрметтеп, оларды сүйе білуге тиіс.
Ел үшін аянба – ерлігіңе сын,
Жұрт үшін аянба – жігіттігіңе сын.
Өз ұлтын сүю - өзге ұлтты жек көру емес.
Білмей тұрып билік айтудан аулақ болғын.
Анамыздың ақ сүтімен бойымызға дарыған тілімізді ұмыту – бүкіл ата-бабамызды, тарихымызды ұмыту.
Үмітін жоғалтқан жан, ешқашан үміттеніп көрмеген жан.
Азамат жолы — ар жолы.
Арлы адам — ардақты, ар —ардақтың анасы.
Әр іс - әрекеттің тууына түрткі болар себеп бар. Адамның әр қарекетінен оның жан дүниесінің сыры аңғарылады.
Орынды іске, пайдалы қаталдыққа ешкім өкпелемейді.
Әркімде аяушылық сезімі болуы керек. Аяушылық сезімі жоқ адам қауіпті.
Ақкөңіл деген нәрсенің екі түрі бар: аңғал ақкөңіл, ақылды ақкөңіл.
Ерте заманда қазақ ішінде қылмыс жасаған әйел заты үшін жазаның ең үлкені – оның бұрымын кесу болған екен. Совет өкіметі орнағалы бері әйелдер өзін-өзі жазалап келе жатыр.
Мақтау қауіпті нәрсе. Мақтаудың екі түрі бар: біріншісі – қара ниетті мақтау, екіншісі – ақ ниетті мақтау.
Әйелдің сайқалы бірді ғана арбайды, әдебиет сайқалының мыңға зияны тиеді.
Біздің нақты болмысымыз – шындық.
Сен жаудан қашсаң, өмір сенен қашады.
Біздің жерімізде еркек – діңгек, әйел – гүл. Діңгек – жапырақсыз, гүлсіз, қазақша айтқанда “қу бас” деген сөз. Әйел – құнарлы топырақ, онда адамзат дәні өсіп, жетіледі. Біз сол дәннің жемісіміз. Әйелсіз адамзат “жемісі” ешқашан да болмайды.
Ердің туы – намыс
Соғыстың заңы – өте қатал заң.
Үміт өрге тартады, үмітсіздік көрге тартады.
Шындық – суреткердің ұлы міндеті.
Намысты нанға сатпа.
Опасызда Отан жоқ. Отанда опасызға орын жоқ.
Кейбір ұл-қыздарымыздың ана тілімізді білмеуі, не шала білуі мені қатты қынжылтады. Бұған ең алдымен ата-ана кінәлі.
Өтірік – барып тұрған зиянды у
Өтіріктің балын жалап тірі жүргенше, шындықтың уын ішіп өлген артық.
Өзің білмейтін адамдардың сыртынан ғайбат сөйлеп,обалына қалма.
Ақыл да ойлағанды ұнатады. Ойланып-толғанған адамға ғана ақыл дұрыс жол көрсетеді.
Пышақтың жүзі өтпесе, сабы қанша жақсы болғанмен, түкке жарамайды. Алдымен жүзі өткір болуы керек.
Ақымақ кісіні мақтасаң, ақылынан айырылады. Ақылды кісіні мақтасаң – көп ойланады.
Следующая цитата
Бауыржан Момышұлының бата - тілек, мақал - мәтел, нақыл сөздері
Бата (араб, фатиха – алғыс, ризашылық, тілек) – әлем халықтарының баршасында дерлік кездесетін, адамзат қоғамы сөздің магиялық құдіретіне күмәнсіз сенген қадым заманда қалыптасқан көне дәстүр. Батаны кім көрінген емес, елге сыйлы, абыройлы адам, ақсақалды қария беретін болған. Бата халқымыздың жақсылық пен жамандық, адалдық пен арамдық турасындағы түсініктердің айғағы іспетті. Бата қысылғанда – қуат, қиналғанда – медет беріп, Әрбір іс - әрекетіне даңғыл жол ашып, бәле - жаладан қорғайды деп есептелген.
Бауыржан шығармашылығының бір саласы оның өлеңдері мен қанатты сөздері, мақал - мәтелдері. Батыр жазушының өсиет сөздері күні бүгінге дейін елдің аузында.
Біздер Бауыржан Момышұлын көбіне халқымыздың дара туған, тұлғасы, кешегі Ұлы Отан соғысының хас батыры, атақты қолбасшы, екі тілде бірдей жазған қаламы жүйрік жазушы ретінде білеміз. Ал нағыз қуатты ағысы тереңде жатқан дария – дарын иесі, рухани ұстаз ретінде Баукеңді әлі толық танып білгеніміз жоқ. Әсілі, қазақтың арқалы ақындарының бірі Хамит Ерғалиевтың «Баукеңнің телегей – теңіз тағылымы – болашақтың, таяу мыңжылдықтың әңгімесі» деуі тегіннен тегін болмаса керек.
«Кейде менің өнеге алған, тәлім үйренген, дәріс оқыған ұстаздарымызды есіме түсіріп ойға бататыным бар. Сондай шырын шақтарда ең алдымен ата - аналарымның бейнесі елестейді. Солардың уағызы басымырақ бола береді…», – дейді.
Жазушының рухани нәр алған қайнар көздерінің енді бірі – халқымыздың сарқылмас бай әдебиеті.
Бауыржанның «… мен әдебиетті жақсы көремін. Көзімді ашқаннан халықтың ауыз әдебиетімен ауыздандым, рухани тұшындым – деген сөздерінен оның қазақ халқының ертеден келе жатқан ауыз әдебиетін, сүйетіндігін, бала кезінен ауыз әдебиетінің озық үлгілері саналатын ертегі, аңыздар мен жырларды тыңдап өскендігін көреміз.
Халқымызда «Жауынменен жер көгерер, батаменен ел көгерер» деген қасиетті сөз бар. Бала Бауыржанның елінің сүйіктісі, аты аңызға айналған батыр, әрі жазушы Б. Момышұлы болуына, дүние есігін ашқан алғашқы күндері атасы Имаштың берген батасының шарапаты тимеді деу қателік болар.
Атасы Имаштың немересіне өмірлік өнеге болсын деп берген батасы бар:
Алатаудың қыраны мол еді -
Қырағы болсын, құлыным.
Қойнауы суға толы еді -
Бұлағы болсын құлыным.
Елінің тілегі зор еді -
Шырағы болсын құлыным.
Ата тілегі он еді -
Құмары болсын құлыным.
Бұл жер батырлар төрі еді -
Сыңары болсын құлыным – деп, немересінің өркені өсіп, азамат болсын деген көзі қырағы, ойы ұшқыр Имаш атасы, немересі екі - үш ай толғанда, сәби Бауыржанды қолына алып, жас өркен бұтақты қолына ұстатып тұрып:
Құрық деп берсем – құл болма,
Шыбық деп берсем – берсем шіл болма,
Бәрінен де шырағым,
Баяны жоқ ұл болма – деп, немересінің мәнді де мағыналы өмір сүріп, туған еліне аянбай еңбек етіп, баянды ғұмыр сүруіне ақ батасын береді. Бауыржанның бата - тілектері де осы батадан өріс алып тұрғандай.
Бауыржан Момышұлының келіні Зейнеп Ахметова атасы жайлы жазылған «Шуақты күндер» атты кітабында: «Мен атамның келінімін. Тұла бойы қайшылықтарға тұнып тұрған қайталанбас адамның биік шаңырағының кең дастарқанын ұстаған, шамам келгенше иіліп қызмет істеп, өнегелі өсиетін де, өңменімнен тесіп өтер айқайын да естіген маңдайлы келінімін. Атам деген – тірі тарих, шексіз шежіре еді… Ол – өз өмірінде сый - құрметке, қошеметке бөленген адам. Бірақ, Халқымыздың жақсы салттарын сақтап, әдеп пен ізет көрсетуім тіпті ұнап - ақ тұратынын білетін едім…» – дейді.
Мына бір батасы оқыған әрбір адамның жүрегіне терең ой салары анық. Бұл батада Бауыржан Момышұлы жақсылық пен жамандықты, адалдық пен арамдықты ашып көрсете келіп, неден сақ болу керектігін ашық айтады.
Бауыржанның баталары өзінше бөлек әңгіме. Бата беру халқымыздың ежелден келе жатқан қасиетті дәстүрлерінің бірі. Ақ тілек айту, жылы пейіл - ықылас білдіру, шын жүрегінен шыққан лебізді жеткізу – ата - бабаларымыздың өсиетнамасы, адамгершілік аманаты. «Бата – сөздің анасы», «Атаңнан бота қалмаса да, бата қалсын» деген сөздер тегін емес. Баукең батаның қадір - қасиетін білген, мән - маңызын терең түсінген адам. Сондықтан бұрынғы ескі баталарды қайталамай, осы заман ауқымына сай, өмірдің өзекті мәселелерін қоса отырып, өз жанынан шығарған баталары ел ішінде кең тарап кеткен. Солардан аз ғана үзінді келтірейік:
Е, Жаратушы жасаған!
Тілегімізді қабыл ет.
Иманымызды кәміл ет.
Дозақтағы оттан сақта,
Қаңғыған оқтан сақта.
Парақор соттан сақта.
Кірлі сумен жуыстан сақта,
Ынтымақсыз туыстан сақта,
Адалдықты арбаған ақыннан сақта – дей келіп, отбасы тәрбиесіне байланысты былай дейді:
Қарияны кемел, сыпайы ғып бер,
Ағаларды райлы ғып бер,
Апаларды мейірлі ғып бер,
Жезделерді зейінді ғып бер,
Құдағиды кеңпейілді ғып бер,
Қарындасты көрікті ғып бер,
Інілерді бөрікті ғып бер,
Әйелді ақ некелі ғып бер,
Баланы қаны толық, шекелі ғып бер,
Жиендерді жетелі ғып бер – деп айтып келіп, ары қарай барша еліне бақ пен бақыт, ынтымақ - ырыс тілеп, бүгінгі ұрпақты жақсы тәрбиеге шақырады. Қариясы кемел, апалары мейірлі, жезделері зейінді, қарындасы көрікті, әйелдері ақ некелі ел қашанда мәдениеті жағынан ең озық ел болмақ.
Мақал - мәтел – өмір тәжірибесі. Қиналған, қысылған сәттерін мен шақтарың, сол қысылшаң кезден қалай құтылғаныңды ойыңмен өрнектеп, сөзбен кестелесең, тұжырымдап қысқа бейнелесең, нақылға айналады. Қол астында пәлендей мың солдат болып, оның пәлендей отбасының тағдыры және сенің мойнында болса, ойланбай отыра алмайсың. Сонымен бірге солдатты өлімге жұмсау да оңай емес. Қарамағымдағы жауынгерлер маған тек бағынышты ғана болған жоқ. Олардың ішінде ақылгөйлері де көп болды.
Кейде солардың ауыздарынан маржандай асыл сөздер атқылап жатады. Мен елден естігендерімді оймен елеп - екшей бердім. Екшегенімді ерінбей қағазға түсірдім.
Опасызда Отан жоқ.
Табандылық – батылдықтың қорғаны.
Намысты нанға сатпа.
Өзін аяған – дұшпанға дос.
Өмір үшін өлгенше күрес.
Өлтірсең, өлімнен құтыласың,
Өлтірмесең, өлімге тұтыласың.
Тірескеннің тізесін бүктірген – ер,
Белдескеннің белін сындырған – ер,
Жағаласқанның жанын жаһанамға жіберген – ер.
Бауыржан Момышұлы – жалпы адам баласының абзал қасиеттері мен азамат тәрбиесін отыз ойланып, тоқсан толғанған, парасатты ойшыл. Ол, әсіресе ұлттық тәрбиеге ерекше көңіл бөлген. Баукеңнің «Өзінің ұлтын сыйламаған, ұлтын мақтаныш тұта алмайды, ол сөз жоқ, арамза, әрі қаңғыбас»- деуі жайдан - жай емес.
Көп тұрған су сасиды,
Ойламаған ми сасиды.
Үмітсізден үміт қашады,
Үміт асқар таудан асады.
Тәртіпсіз ер болмайды,
Тәртіпке бас иген құл болмайды.
Отан үшін отқа түс, күймейсің.
Ана тілің білмеген, ана сүтін татпаған.
Жалпы Бауыржан Момышұлы мақал - мәтелдері адам бойына күш - жігер, қайрат беріп, рухтандырады. Жерге тер төгіп, ал халыққа қан төгіп қызмет ету үшін, таяқтан тайсалма, семсерден сескенбе деген.
Қанатты сөздер – тұжырымды ой, әуезді ұйқасқа құрылған өрнекті сөз тіркестері. Кейде халық оны ауызекі тілде аталар сөзі, өсиет - нақыл деп те атайды. Қанатты сөздер – мақал - мәтелдерге өте ұқсас. Оларды ішкі мазмұны жағынан бірінен ажырату қиын. Қанатты сөздердің көбінесе авторлары белгілі болады. Өткір де тапқыр, ойлы, бейнелі қанатты сөздер ақын - жазушылардың тіл шеберлігін арттырады, суреттегелі отырған кейіпкерлердің айқын тұлғасын кескіндеуге септігін тигізеді.
Бауыржан Момышұлының нақылдары сан алуан тақырыпқа арналған: соғыс және бейбіт өмір, тәртіп пен тәрбие, парыз бен қарыз, тіл мен әдебиет, салт пен дәстүр тағы сол сияқты болып жалғаса береді. Бірақ көбі жас ұрпақты отанына деген махаббатқа тәрбиелейтін нақыл сөздер. Айтылған сөздерінің көбісі өз тағдырына байланысты. Баукеңнің нақыл сөздеріне айналған оның басынан кешкен жайттары ғана емес, өмірден көріп - білгені, көкірек көңіліне түйгені, жүрегіне ұялағаны, қоғамға, болашаққа деген ой - пікірлері. Ал бұл ойларды жинақтап, мақал - мәтел деңгейіне дейін көтеріп, болашаққа өсиет ретінде жазып қалдыру – тек Бауыржан Момышұлы сияқты талантты тұлғаның ғана қолынан келетін іс.
Тәртіптің өзі кейде тәртіпсіздік туғызады.
Өтіріктің балын жалап тірі жүргенше,
Шындықтың уын ішіп өлген артық.
Ептілік пен батылдықты қосса, айлакерлік шығады.
Өз ұлтын сыйламау, оны мақтаныш етпеу – сатқындықтың белгісі.
Тарихи кесек тұлғалар тұғырында Бауыржан Момышұлы өнегесі баға жетпес байлыққа жол сілтейді. Жас ұрпақты жігерлендіреді. Батылдыққа баулиды. Адамдыққа тәрбиелейді. Бауыржан атамыздың ғибраты санаға сіңіп, көңіл көгіне жетті.
Читайте также: